به گزارش مهرگان پرس،کولی‌خانه به دوشی‌ام که گلیمم را هر بار جایی پهن می‌کنم. گر نباشم مایه نیستی و مماتم و حس تماشا و لذت مفهومی ندارد، صدای پایم دلنشین و روح هر رهگذری را می‌نوازد، موسیقی طبیعتم، روح سرسبزی زمین را نوازش می‌کنم، اما چه سود انسان حریص قدرم را نمی‌داند و بی‌رحمانه هدرم می‌دهد؛ هر آنچه نازیبایی و زشتی است در مسیرم قرار می‌دهد و من چه سخاوتمندانه از آنها عبور و زیبایی را جایگزین می‌کنم؛ چون نعمت بی‌نظیر خدا هستم، جلوه‌ای از طراوات، پاکی و زلالیم، ادامه هستی با وجود من امکان‌پذیر است، در نبودم خبری از خروش رودخانه و آواز دلنشین پرندگان و سرسبزی طبیعت نیست. من آبم، مایه حیاتم، زندگی را طراوت می‌بخشم، بیایید قدرم را بدانید تا در بحران نمانید؛ بیایید در نگاه تشنه من بسان ابری بارانی باشید و گوش جان به صدا و نجواهای من دهید. در مقام بهزیستی و هم‌نوعی، عطش آیندگان و طبیعت دشت‌ها و بیشه‌های سوخته را باور کنیم. بیایید طراوت را از باران، پاکی را از رودخانه، زلالی را از چشمه، خرمی را از سبزه و موسیقی را از طبیعت نگیریم. هرچند اینجا دیگر صدای پای آب نمی‌آید...
استحصال بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی توسط کشاورزان در لرستان سبب شده که در دشت‌هایی نظیر کوهدشت و سیلاخور با فرونشست زمین مواجه شویم و به گفته کارشناسان و متخصصین فن، افت سطح آب‌های زیرزمینی چنانچه مورد توجه مسئولان قرار نگیرد شور شدن اراضی، فرونشست زمین، مهاجرت، نزاع های محلی و در نهایت تخریب سرزمین را در پی خواهد داشت.
بیشتر دشت‌های کشور تبدیل به ممنوعه شدند
محسن تیزهوش، فعال زیست محیطی در خصوص مشکلات زیست محیطی ناشی از استحصال بی‌رویه آب‌های زیرزمینی بیان کرد: مدیریت منابع آب در طی چهار دهه گذشته، تمامی راهکارهایی را که برای این مهم در بخش‌های صنعت، کشاورزی و خانگی بکار برده است غلط بوده و متاسفانه هیچگونه برنامه‌ریزی و مدیریتی در این راستا وجود نداشته است.
وی با بیان اینکه در کل کشور در علم هیدرولوژی(آب‌شناسی) بی‌سوادی موج می‌زند و این موضوع آنقدر عمیق شده که متاسفانه بیشتر دشت‌های کشور نه تنها تبدیل به ممنوعه شدند بلکه بیش از نیمی از آنها قابل سکونت نیستند و کسانی که در این مناطق سکنی گزیدند باید به سمت کوه‌پایه‌ها بروند و در آنجا ساکن شوند، تصریح کرد: متاسفانه ۶۰۰ دشت در کشور وجود داشته که می‌توانستیم آنها را حفاظت کنیم تا ذخیره و سرمایه‌ای برای آینده این سرزمین باشد.
این دانش‌آموخته محیط زیست افزود: نه تنها به سمت مدیریت آب‌های سطحی نرفتیم بلکه هرآنچه بوده مصرف شده و از بین رفته است و هم‌اکنون به سمت برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی حرکت کردند.
تیزهوش با بیان اینکه ریزش جوی در کشور ۵۰ درصد کاهش یافته است، خاطر نشان کرد: این حقیقت تلخی است که باید گفته شود؛ چراکه کاهش ریزش‌های جوی و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و سطحی سبب تنش آبی خواهد شد و هر کشوری که با این پدیده مواجه باشد به ویژه در کشوری نظیر ایران که خشک و نیمه‌خشک است این تنش، تبدیل به تنش اجتماعی خواهد شد.
وی گفت: متاسفانه به دلیل اقدامات نابخردانه ایران به سمت کشوری نیمه‌خشک و فراخشک رفته است و در لرستانی که به عنوان قلب زاگرس و در زاگرس مرکزی واقع شده و دارای تنوع زیستی بالایی است نقاط فرامرطوب را از دست داده‌ایم.
با فرونشست شدید زمین در کوهدشت و پلدختر مواجه شدیم
این فعال زیست محیطی با بیان اینکه جنوب لرستان یعنی از کوهدشت و پلدختر تا ازنا و الیگودرز آنقدر منابع آبی را هدر دادیم که با فرونشست شدید زمین در کوهدشت و پلدختر مواجه شدیم و به دلیل انتقال آب‌های سطحی بین حوضه‌ای ازنا و الیگودرز زمین‌های کشاورزی از دست رفته‌اند، تصریح کرد: متاسفانه در این چهار شهر فوق با مساله کمبود آب مواجه‌ایم و در ده سال آینده نیز زیست جوامع محلی درشهر یا مذکور تبدیل به یک رویا و کابوس خواهد شد.
تیزهوش در خصوص بحث‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری گفت: متاسفانه دستگاه‌های مربوطه در بخش‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری که باید به این امر می‌پرداختند به ابزاری برای برداشت‌های بیشتر تبدیل شدند و به بهانه نبود بودجه از انجام این مهم شانه خالی می‌کنند.
به سمت سازگاری با اقلیم پیش نرفتیم
وی با انتقاد از اینکه به سمت سازگاری با اقلیم پیش نرفتیم و روبروی اقلیم ایستادیم، بیان کرد: با این اوصاف این سرزمین کارایی خود را از دست خواهد داد.
این فعال زیست‌محیطی بیان کرد: متاسفانه تنوع زیستی و زیستگاه‌های لرستان به خطر افتادند و جوامع محلی مجبور به کوچ اجباری شدند و جوامع شهری نیز تا یک دهه آینده به لحاظ آب شرب شرایط خوبی نخواهند داشت.
تیزهوش عنوان کرد: زمین‌های کشاورزی را به دلیل انجام ندادن آبخیزداری و آبخوان‌داری از دست داده‌ایم.
وی با انتقاد از اینکه توهم توسعه در لرستان رخ داده است و چون علمی وجود ندارد به سمت این توهم رفته‌ایم، تصریح کرد: این موضوع باعث شده خیلی از مناطق خوب را از دست بدهیم که نمونه آن کوهدشت است که سال‌هاست با نشست زمین دست به گریبان است و اهالی آنجا مجبور به کوچ هستند.
آمایش سرزمین که توان اکولوژیکی لرستان را مشخص کند رخ نداده است
این دانش‌آموخته محیط زیست گفت: متاسفانه آمایش سرزمین که توان اکولوژیکی لرستان را مشخص کند رخ نداده است و باید خلاء برنامه‌ریزی را از اینجا ببینیم؛ برنامه آمایش سرزمین روی کاغذ مانده و همین سبب عقب‌ماندگی لرستان از برنامه‌های توسعه شده است.
تیزهوش بیان کرد: حرکت به سمت توسعه پایدار بسیار کم عمق است و متاسفانه نتوانسته‌ایم بیشتر جلو برویم چون نگاه و زاویه دیدمان در توسعه پایدار بسیار محدود است و بخش‌های اجتماعی و زیست محیطی را در آن ندیدیم.
این فعال زیست محیطی ادامه داد: موضوع آب مرتبط با توسعه پایدار است و هنگامیکه در سرزمینی منابع آبی از بین برود قطعا منابع خاکی نیز از بین خواهد رفت و به سمت توسعه پایدار نمی‌توانیم پیش رویم.
وی با اشاره به اینکه پروژه‌هایی که طراحی می‌شود با نگاه کوتامدت بوده که نه تنها ما را به سمت اقتصاد پویا سوق نمی‌دهد بلکه سبب تخریب توان اکولوژیکی سرزمین خواهد شد.
تیزهوش تاکید کرد: در بحث حرکت به سمت توسعه پایدار نیازمند بازنگری جدی و عمیق در بخش منابع آب، خاک و توان سرزمین هستیم.
این دانش‌آموخته محیط زیست عنوان کرد: هنگامیکه شتاب‌زده عمل می‌شود با کشاورزی ناپایدار مواجه می‌شویم و در این بین استفاده و حرکت کردن به سمت تفکرهایی همچون «خودکفایی» سبب تخریب بیشتر منابع سرزمین ما خواهد شد.
وی اضافه کرد: اصل خودکفایی در هر موضوعی به ویژه موضوعات مرتبط با محیط زیست آفت جدی برای محیط زیست شده است.
کشاورزی سنتی تبدیل به تیغی برای برش منابع سرزمین شده است
تیزهوش با بیان اینکه ذخیره طلایی در آب‌های زیرزمینی را از دست داده‌ایم و فرصت بر ای بازگشت به توسعه پایدار نیز نزدیک به از دست رفتن است، تصریح کرد: کشاورزی سنتی تبدیل به تیغی برای برش منابع سرزمین شده است.
این دانش‌آموخته محیط زیست خاطرنشان کرد: مدیریت منابع آب نیازمند تغییر تفکر و بازگشت علم هیدرولوژی و اکولوژی به برنامه‌ریزی‌های کلان سرزمین است و باید در این راستا رویکرد کشاورزی سنتی تغییر و به سمت کشاورزی نوین سوق داده شود.
وی بر ممنوع کردن حفر چاه‌های غیرمجاز در لرستان تاکید کرد و با بیان اینکه استفاده از آب‌های زیرزمینی باید به شدت محدود شود، گفت: باید در کشاورزی نوین به سمت آبیاری سیلابی یا نوین برویم تا نه تنها منابع آب از دست نرود بلکه کشاورزی نیز به رونق برسد.
نیازمند دیپلماسی و گفتمان آب هستیم
تیزهوش با تاکید براینکه نیازمند دیپلماسی آب هستیم، عنوان کرد: با توجه به اینکه کشورهای اطراف خیلی از حوضه‌های آبی را تحت اختیار خود قرار دادند و طی دهه‌های اخیر از این موضوع غافل مانده‌ایم، ضرورت دارد با دیپلماسی و گفتمان آب در درون و بیرون کشور به سمت ثبات حرکت کنیم اما آنچه که دارد رخ می‌دهد حرکت به سمت بی‌ثباتی است.
این فعال محیط زیست بیان کرد: مدیریت آب در بخش کشاورزی زمانی جوابگوست که استراتژی خودکفایی را از نوع تفکر در بحث توسعه برداریم.
وی گفت: یکی سری از مناطق لرستان نظیر الشتر، نورآباد هنوز وارد تنش آبی نشدند و در خرم‌آباد نیز به ظاهر شرایط مطلوب است درحالیکه واقعیت چیز دیگری است و ضرورت دارد برنامه‌ریزی ۵۰ ساله برای لرستان تدوین و اجرا شود.
این دانش‌آموخته محیط زیست با بیان اینکه برنامه‌ای که تدوین می‌شود باید جامع و مانع باشد، تصریح کرد: جامع از این لحاظ که تمامی شاخص‌ها، استانداردها و پارامترهای مختلف در حوزه‌های اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی را داشته باشد و مانع از این جهت که اجازه حفر چاه‌های متعدد را ندهند و براساس اقلیم و سازگاری با آن تصمیم‌سازی و تصمیم گیری شود.
خشکسالی و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در سالهای اخیر در بسیاری از نقاط کشور را با کمبود آب مواجهو مشکلات عدیده‌ای را بوجود آورده که از جمله آن می‌توان به مواردی همچون افت سطح آب‌های زیرزمینی، نشست حاصل از این افت، تحت تاثیر قرار گرفتن کیفیت آب و دیگر موارد اشاره کرد.
در شرایط کم‌آبی کشت‌های استراتژیک جایگزین شود
محمدتقی توکلی، کارشناس آب در این خصوص به ایسنا گفت: از اواخر سال ۷۹ که خشکسالی‌ها در کشور پدیدار شدند و بارندگی‌ها کم بود و از طرفی مصرف‌کننده روز به روز بیشتر می‌شد و آهنگ کم‌آبی در کشور نواخته شد.
وی با بیان اینکه مشکلی که برای مدیریت منابع آب وجود داشت این بود که اگر بارندگی کم بود میزان آب‌های سطحی نیز کم می‌شد و سدها خالی و رودخانه‌ها خشک می‌شدند و مردم از آب زیرزمینی به عنوان جایگزین استفاده می‌کردند، افزود: از این طرف هم وزارت جهاد کشاورزی به دنبال خودکفایی و افزایش تولید و ... بود و خیلی در قید نبود که چنانچه آب نیست تولید را کاهش دهد و این دستگاه بیشتر به دنبال آمارسازی بود.
این کارشناس آب با بیان اینکه الگوی کشت مناسبی در کشور وجود نداشت و کسی نبود که بگوید در شرایط کم‌آبی کشت‌های استراتژیک جایگزین شود، گفت: هرکسی رغبت به کشاورزی می‌کرد به دنبال سود بود و مبادرت به کشت محصولات آبدوست مثل هندوانه، ذرت و سیب زمینی و صیفی‌جات داشت و خیلی به دنبال کشت‌های استراتژیک نمی‌رفتند.
در برخی نقاط کشور بین ۱۰ تا حتی ۲۰۰ متر با افت سطح آب‌های زیرزمینی مواجه هستیم
وی ادامه داد: این مساله سبب شد مصرف آب زیرزمینی همیشه با کسری مواجه شد و متاسفانه اگر A متر آب زیرزمینی از طریق بارش‌ها پدید می‌آمد از آن طرف سه برابر برداشت می‌شد و این سبب افت شدید آب‌های زیرزمینی شد به گونه‌ای که در برخی نقاط کشور بین ۱۰ تا حتی ۲۰۰ متر با افت سطح آب‌های زیرزمینی مواجه شویم.
توکلی بیان کرد: متاسفانه ورشکستی آبی در کشور ایجاد و ادامه پیدا کرد و این ورشکستگی آبی به این معنی است که دخل و خرج باهم همخوانی نداشته باشد و این موضوع با آب زیرزمینی عینیت دارد.
این کارشناس آب عنوان کرد: در خصوص آب زیرزمینی سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب کسری آب زیرزمینی داشتیم یعنی برداشت اینقدر زیاد بود که هر سال به لحاظ بیلان آبی با کسری مواجه بودیم که متاسفانه اینقدر این میزان برداشت افزایش یافت که این رقم به سالانه ۱۳۰ میلیارد مترمکعب رسید و بیشترین افت در استان خراسان بود.
وی بیان کرد: همه مشکلات و دعواهایی که امروز بر سرآب وجود دارد به خاطر نابودی آب‌های زیرزمینی است.
توکلی با بیان اینکه چنانچه روند استحصال آب‌های زیرزمینی ادامه پیدا کند در آینده حتی آب برای مصرف شرب(خوردن) نخواهیم داشت و کشور با بحران بی‌آبی مواجه می‌شود.
این کارشناس در خصوص لرستان گفت: زمانیکه مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان بودم تعداد خیلی کمی چاه‌های نیمه عمیق غیرمجاز برای انجام فعالیت‌های صنعتی داشتیم این درحالیست که هم‌اکنون تعداد چاه‌های غیرمجاز در استان بیش از ۲۰۰۰ حلقه است.
دشت‌های مهم لرستان دچار تنش آبی شدند
وی ادامه داد: در لرستان میزان ظرفیت‌ها و پتانسیل‌ها به دلیل کم بودن عمق آب‌های زیرزمینی محدود شده و دشت کوهدشت با مشکلات حادی مواجه شده، حتی سیلاخور و الیگودرز نیز که دشت‌های مهم هستند دچار تنش آبی شدند.
توکلی با بیان اینکه در لرستان معیشت مردم در گرو وجود آب است و زمانیکه آب نباشد مجبورند مهاجرت کنند و به حاشیه شهرها بیایند و مشکلاتی را در حاشیه شهرها ایجاد کنند، گفت: علت بسیاری از مهاجرت‌ها و حاشیه‌نشینی در کلان‌شهرها به دلیل نبود آب است و این معضل بزرگ در کشور محسوب می‌شود که خیلی خوب مدیریت نشده است.
این کارشناس خاطرنشان کرد: متاسفانه ورود مدیران غیرتخصصی به دستگاه‌های تخصصی و وزارتخانه‌ها یکی از معضلات جامعه ماست و آنان به دلیل اینکه خود را نشان دهند، دست به کارهای غیرکارشناسی می‌زند و دستور توسعه منابع آب می‌دهد.
وی با بیان اینکه آمایش آب یکی از وظایف دولت است تا پروژه‌های آبدوست را تعریف نکنند، گفت: در دشت‌های کویری شاهد ایجاد ده‌ها پروژه آبدوست نظیر پتروشیمی و فولاد هستیم و این درحالیست که در این مناطق آب وجود ندارد اما آب شرب مردم و محیط زیست را مصرف می‌کنند.
شبکه پایاب سدهای لرستان به بهانه نبود اعتبار هنوز اجرایی نشدند
توکلی ادامه داد: مدیریت آب در لرستان ضعیف است و مدیران ارشد و نمایندگان تنها به دنبال حقابه هستند در حالیکه چندین سد احداث شده و هنوز آب به زمین‌های مردم نرفته و شبکه‌های سوم و چهارم(پایاب) به انجام نرسیده است.
این کارشناس آب با اشاره به اینکه برخی مدیران استان به جای تکمیل پروژه‌های آبی توسط مدیران قبلی به دنبال فرافکنی هستند، عنوان کرد: به عنوان مثال سد حوضیان تکمیل و آب پشت آن ذخیره شده و ضرورت دارد شبکه‌های سه و چهار تکمیل شود تا آب به زمین مردم برود تا ایجاد اشتغال شود.
وی بیان کرد: نباید کم‌کاری‌ها را نبود بودجه بدانیم بلکه مدیران باید به وزارت نیرو جهادکشاورزی مراجعه و لابی‌گری کرده تا بودجه برای شبکه‌های پایاب سدها تخصیص داده و هزینه کنند.
توکلی با اشاره به راهکارهایی در خصوص حفظ آب‌های زیرزمینی در استان، گفت: زهکشی انجام شود تا بخشی از کشاورزی تبدیل و جلوی مصرف بی‌رویه گرفته شود و حتی ضرورت دارد بخشی از نیاز غذایی کشور را وارد کنیم.
این متخصص آب یادآور شد: تولید باید با حساب و کتاب انجام شود و نباید منابع هدر داده شود بلکه باید منابع را حفظ کنیم تاپایدار بماند چرا که مساله آب بزرگترین بمب اتمی در کشور محسوب می‌شود.
وی گفت: اگر سیل ۹۸ نبود امروز همه جای کشور خشک بود هر چند این سیل خسارت ایجاد کرد اما منافع آن خیلی بیشتر از ضررهای آن بود و حداقل آب تالاب‌ها و سدهای کشور را تامین کرد.
برای جلوگیری از نابودی منابع آب زیرزمینی، باید در نحوه نگرش بر برداشت آب زیرزمینی تغییر اساسی به وجود آید و مدیریت جامع و کارآمد آب به عنوان یک مسیولیت منطقه‌ای و ملی در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای برداشت منابع آب اعمال شود.
منابع آب سطحی و زیرزمینی کشور دچار تنش آبی شدند
مهدی سلیمانی‌مطلق، عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی مرتع و آبخیزداری دانشگاه لرستان درباره وضعیت منابع آب زیرزمینی و راهکارهای مدیریتی آن در لرستان بیان کرد: منابع آب سطحی و زیرزمینی کشور به دلیل اقلیم خشک و نیمه‌خشک و همچنین بهره‌برداری بیش از حد مجاز تحت تنش قرار گرفته و این امر به علت تغذیه ناکافی آبخوان‌ها و افزایش تقاضای منابع آب برای مصارف مختلف است.
وی با بیان اینکه مطالعات مختلف در مورد آبخوان‌های کشور نشان می‌دهد که وضعیت کمی و کیفی آب‌های زیرزمینی به شدت تحت تأثیر تغییرپذیری اقلیمی و فعالیت‌های انسانی قرارگرفته است، عنوان کرد: شدت این تنش‌ها در مناطق مرکزی کشور به دلیل کمبود بارش بیشتر است.
این پژوهشگر اضافه کرد: طبق نتایج جدیدترین تحقیق توسط Ashraf و همکاران (۲۰۲۱) آب زیرزمینی کشور طی دوره ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ حدود ۷۴ کیلومترمکعب، افت کرده است و بیشترین مقدار افت در حوزه دریاچه نمک رخ داده است؛ همچنین طبق این تحقیق حوزه‌های اصلی درجاتی از افت آب زیرزمینی با نرخ ۲۰ تا ۲۶۰۰ درصد را تجربه کرده‌اند که بیشترین تغییر نسبی در ذخیره آب زیرزمینی مربوط به حوزه دریاچه طشک- بختگان است.
میانگین افت سالانه دشت مرکزی خرم‌آباد ۳۲ متر است
سلیمانی مطلق با اشاره به اینکه مسأله افت آب زیرزمینی علی‌رغم وضعیت هیدرواقلیمی مناسب شامل دشت‌های واقع شده در استان‌های غرب کشور از جمله لرستان می‌شود، بیان کرد: قابل توجه است که چنانچه مسأله افت آب زیرزمینی مورد توجه پژوهشگران، مسئولان و مدیران قرار نگیرد موجب پیامدهای بی‌شمار از جمله تشدید بحران منابع آب به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک می‌شود و شور شدن اراضی، فرونشست زمین، مهاجرت، نزاع های محلی و در نهایت تخریب سرزمین را در پی خواهد داشت.
این عضو هیات علمی گروه مهندسی مرتع و آبخیزداری دانشگاه لرستان گفت: بررسی وضعیت آب زیرزمینی در اکثر دشت‌های لرستان مبین افزایش افت آب زیرزمینی است، به طور مثال میزان افت آب زیرزمینی دشت الشتر براساس هیدروگراف بلندمدت معرف آبخوان این دشت، حدود ۲۲/۰ متر در سال برآورد شده و بررسی‌ها نشان می‌دهد که خشکسالی و بهره‌برداری بیش از حد مجاز آبخوان دو عامل اصلی پدیده افت در آبخوان این دشت بوده به طوری‌که با تشدید خشکسالی‌ها و کاهش تغذیه آبخوان، بهره‌برداری از ذخیره ثابت آبخوان افزایش یافته و بر میزان کسری ذخیره آنها افزوده شده است. همچنین طبق مطالعات انجام شده، بررسی هیدروگراف آبخوان دشت مرکزی خرم‌آباد نشان دهنده میانگین افت سالانه حدود ۳۲/۰ متر بوده است که باعث کسری سالانه ذخیره آبخوان در حدود ۱/۲ میلیون متر مکعب می‌شود.
راهکارهای پیشنهادی برای کنترل افت آب زیرزمینی و جبران کسری بیلان آبخوان‌های کشور
وی با بیان اینکه برای کنترل افت آب زیرزمینی و جبران کسری بیلان آبخوان‌های کشور راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود که قابل توجه است و در تحقیقات مختلف نتایج عملکرد استراتژی‌های زیر در قالب پروژه‌های اجرایی و یا با تعریف سناریوهای مختلف به مدل‌های آب زیرزمینی، مثبت ارزیابی شده است، ادامه داد: در این راستا توقف میزان بهره‌برداری بیش از حد مجاز آبخوان با شبیه‌سازی رفتار آبخوان‌ها و تعیین حد بهره‌برداری مجاز، احداث سدهای زیرزمینی در گلوگاه‌های ورودی به دشت‌ها با مدل‌سازی و مکان‌یابی دقیق، ایجاد عملیات بیومکانیکی آبخیزداری در سرشاخه‌های حوضه‌های آبخیز و در بالادست دشت‌ها، تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی با استحصال و هدایت رواناب‌ها به سیستم‌های پخش سیلاب با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی و هیدروفیزیکی منطقه مورد مطالعه، کاهش سطح زیرکشت محصولات زراعی با نیاز آبی بالا و جایگزینی آن با کشت‌های کم‌آب‌خواه و سازگار با شرایط هیدرواقلیمی منطقه، شناسایی مکان‌های حساس به افت آب زیرزمینی به ویژه در زمان خشکسالی‌ها و ارائه راهکار بهینه جهت تقویت آبخوان، تعیین حریم کمی آب زیرزمینی بر اساس خصوصیات هیدرودینامیکی و شرایط آبخوان‌ها و ... ضرورت دارد.
سلیمانی مطلق با پیشنهاد راهکارهای مدیریتی جهت کاهش بحران‌های منابع آب و خاک در حوضه‌های آبخیز بویژه در لرستان گفت: پیشنهاد می‌شود همکاری و هماهنگی بین دانشگاه‌ها، موسسات تحقیقاتی و سازمان‌های اجرایی در زمینه مدیریت منابع آب و خاک، توجه به مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز و تدوین برنامه‌های راهبردی بر مبنای ارزیابی توان اکولوژیک و وضعیت اقتصادی- اجتماعی آنها، اولویت‌بندی بحران‌های منابع آب و خاک نظیر کمبود منابع آب، فرسایش و سیل در زیرحوضه‌ها و حوضه‌های آبخیز، شناسایی مناطق دارای پوشش گیاهی فقیر و در معرض زوال، تکمیل ساخت سدهای مخزنی در حال احداث و تخصیص اعتبار جهت مطالعه سدهای جدید با در نظر گرفتن حقابه‌های پایین دست، تخصیص و بهره‌برداری منابع آب بر اساس وضعیت هیدرولوژیکی منطقه با رعایت حقابه پایین دست، مطالعات مهندسی و بهسازی رودخانه‌ها و اجرای عملیات نظیر تثبیت فرسایش کناری رودخانه‌ها، سیل‌بندها و ایجاد مسیرهای انحرافی و کانال‌های سیلاب بر به منظور کاهش سیلاب در رودخانه‌های اصلی، راه‌اندازی سیستم‌های هشدار سریع سیلاب بر اساس جدیدترین مدل‌های هیدرواقلیمی با تعیین احتمال وقوع رگبار و پهنه‌بندی سیلاب دشت‌ها، تخصیص و اعتبار بیشتر جهت گسترش عملیات سازه‌ای و بیولوژیکی آبخیزداری درحوضه‌های اولویت‌دار، لایروبی، اصلاح و بهسازی مسیر رودخانه‌ها بخصوص در رودخانه‌های عبوری در داخل شهرها، مطالعه استحصال رواناب و انحراف آن به حوضچه‌های تغذیه مصنوعی به منظور تغذیه دشت‌های با افت بالای سطح آب زیرزمینی و تعادل بخشی آبخوان‌ها، ایجاد مخازن تأخیری به منظور کاهش پیک سیلاب و افزایش زمان تمرکز صورت گیرد.
وی بر توجه به آبخیزداری و عمران شهری و اجرای عملیات مرتبط با کنترل رواناب‌ها و سیلاب‌ها در حوزه شهری تاکید کرد و گفت: اجرای عملیات آبخیزداری جهت کنترل رسوبات ناشی از فرسایش به‌ویژه در امتداد مسیر خطوط لوله‌های نفت عبوری در ارتفاعات، حمایت و بکارگیری نخبگان و نیروهای متخصص جهت کمک و تسهیل مدیریت حوضه‌های آبخیز و دعوت از مردم، شوراها، سازمان‌های مردم نهاد و دوستداران طبیعت جهت مشارکت در مدیریت جنگل، مرتع و حوضه‌های آبخیز پیشنهاد می‌شود.
نشست زمین و افت سطح آب‌های زیرزمینی نیازمند انجام کارهای تحقیقاتی است
دکتر محمد فیضیان، دکتری خاک‌شناسی کشاورزی دانشگاه لرستان، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: یک سری فرسایش وجود دارد که بخاطر حرکت آب است و ایجاد فروچاله‌ها در دشت‌ها به دلیل تخریب‌ها و نبود آب است.
وی عنوان کرد: هنگامی که منابع زیرزمینی برداشت می‌شود منافذی که قبلا پربوده خالی می‌شود و نمی‌توانند در مقابل فشار زمین مقاومت کنند و شروع به ریزش کرده و ترکیبات آهکی کنده می‌شود و منجر به نشست زمین می‌شود.
این دکترای خاک‌شناسی گفت: متاسفانه دشت کوهدشت دچار فروچاله‌هایی شده و این موضوع نیز در پلدختر شروع شده است.
فیضیان خاطرنشان کرد: بررسی این مساله نیازمند انجام کارهای تحقیقاتی دقیق است.
وی بیان کرد: برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی سبب شده که عمق فروچاله‌ها در برخی جاها حداقل به ۱۰ متر برسد.
افت بین ۴۵ تا ۵۰ متری آب‌های زیرزمینی در دشت کوهدشت
عظیم دادگر رئیس خانه کشاور لرستان در این خصوص به ایسنا گفت: با توجه به اینکه حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد کاهش بارندگی در استان داشتیم و کشاورز چاره‌ای ندارد جز استحصال آب از منابع زیرزمینی، این پدیده خوشایند نیست چون طی سالهای سال به دلیل خشکسالی‌های مکرر منابع آب‌های زیرزمنی به شدت افت پیدا کردند موجب شده سطح قابل توجهی از آب‌های زیرزمینی افت کند و پایین رود.
وی با بیان اینکه در مناطق کوهدشت، رومشکان، ازنا شاهد افت آب‌های زیرزمینی هستیم به گونه‌ای که در دشت کوهدشت افت این آب‌ها از ۴۵ تا ۵۰ متر بوده که فاجعه است، گفت: جبران آب در منابع زیرزمینی در درازمدت انجام می‌شود.
دادگر افزود: هر چقدر از این بارندگی‌هایی که در طول سال رخ می‌دهد درصدی تبخیر، درصدی خارج از استان می‌رود و درصدی که قابل نفوذ در زمین است سالهای سال با منابع و مطالعات مختلف شاهد جواب‌های متفاوتی بودیم و آنچه از دست دادیم ۲۵ هزار سال طول می‌کشد تا به سطح نرمال برسیم.
رئیس خانه کشاور لرستان با بیان اینکه آیندگان را می‌فروشیم برای درآمد امروزمان که این اتفاق نباید بیفتد، بیان کرد: از طرفی کشاورز چاره‌ای ندارد باید در این شرایط زندگی خود را تامین کند.
وی براستفاه از بذرهای مقاوم بر کم‌آبی و خشکسالی هستند در لرستان تاکید کرد و گفت: باید کشت بذرهایی که به شرایط خشکسالی و کم‌آبی مقاوم هستند در بین کشاورزان ترویج دهیم.
دادگر عنوان کرد: در این شرایط خشکسالی دنبال محصولات آبدوست رفتن و استحصال بی‌رویه آب‌های زیرزمینی سبب ایجاد فاجعه برای نسل امروز و آیندگان می‌شود.
برنج در لرستان نباید کشت شود
رئیس خانه کشاور لرستان با تاکید براینکه برنج در لرستان نباید کشت شود، افزود: بجر استان‌های شمالی مابقی استان‌هایی که مبادرت به برنج‌کاری می‌کنند دارند به آیندگان خیانت می‌کنند و متاسفانه کشاورز برنج‌کار فقط به فکر درآمد خودش است.
وی با بیان اینکه برای حمایت از تولیدات کشاورزی راهی نداریم جز مهار آب‌های سطحی، افزود: نیاز است از روش‌های نوین آبیاری‌های (نشتی، میکرو) استفاده شود تا پاسخگوی تولید فعلی باشیم.
دادگر با بیان اینکه در مناطق مختلف میزان افت آب‌های زیرزمینی متفاوت است، بیان کرد: در ازنا ۱۲ متر، الیگودرز ۱۹ متر و در کوهدشت بالای ۵۰ متر است.
رئیس خانه کشاور لرستان گفت: قوانین امور آب آنقدر محکم و بازدارنده نیست در حالیکه باید سختگیرانه با این موضوع برخورد شود.
وی عنوان کرد: الگوی کشت اختیاری است و باید الزام کنیم که محصولات آبدوست کشت نشود باید از اهرم‌های محکم و بازدارنده‌تری استفاده شود.
اجاره زمین تنها خسارت به دنبال دارد
دکتر حسین گودرزی، نماینده مردم دورود و ازنا در مجلس شورای اسلامی در خصوص واگذاری زمین به کشاورزان و بهره‌برداران استان‌های دیگر اظهار کرد: این موضوع ریشه در گرایش فرهنگ اقتصادی لرستان دارد چرا که مردم استان به انجام کارهای سخت و طاقت‌فرسا عادت نداریم و تمایل داریم به دیگران بسپاریم تا انجام دهند.
وی اضافه کرد: متاسفانه این رویه خوبی نیست و حداقل ارزش افزوده‌ای برای لرستان ندارد.
نماینده مردم دورود و ازنا در مجلس شورای اسلامی افزود: کشاورزان زمین را به کشاورزان استان‌های دیگر اجاره می‌دهند و این درحالیست که حتی یک چهارم یا یک پنجم درآمد را به صاحب زمین زراعی پرداخت می‌کنند.
گودرزی اظهار کرد: این کشاورزان غیربومی استفاده بی‌رویه می‌کنند و چون تعلقی به آن ندارند مواظب بافت زمین زراعی نیستند.
وی خاطرنشان کرد: اگر کشاورزان بومی اقدام به کشاورزی کرده و از اجاره دادن زمین زراعی خود به دیگران خودداری کنند شاهد رونق اقتصادی و ارزش افزوده کشاورزان لرستانی خواهیم بود.
این نماینده مجلس افزود: این امر نیازمند انجام کار فرهنگی است و ضرورت دارد تعاونی‌هایی در راستا تشکیل شود.
نماینده مردم دورود و ازنا در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: اجاره زمین تنها خسارت به دنبال دارد.
گودرزی گفت: کشاورزان مناطق کویری به دلیل جاذبه‌ای که لرستان دارند به این استان آمده و زمین‌های زراعی را اجاره و اقدام به کشت گیاهان آبدوست می‌کنند و محصول را به منطقه خود صادر و یا در سردخانه‌های نگهداری می‌کنند تا در فصل مورد نظر به چندین برابر قیمت به فروش برسانند و آنچه که عاید استان می‌شود آسیب به سفره‌های آب زیرزمینی است.
به گزارش ایسنا طی سالهای اخیر اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی سبب افت شدید آنها و کاهش آبدهی چاه‌ها در لرستان شده که علاوه بر کاهش دسترسی به آب شیرین خسارت و معضلات محیطی فراوانی نیز در پی خواهد داشت و طی ۱۰ سال آینده سطح آب زیرزمینی دشت‌های لرستان به مقدار بیشتری سقوط کرده و علاوه بر استخراج بخش عظیمی از آب با کمیت و کیفیت مطلوب بر شدت خسارات زیست محیطی ناشی از آن نیز افزوده می‌شود، اختلال در رفاه و بهداشت عمومی، ایجاد بحران در کشاورزی و دامداری، گسترش بیکاری، کاهش درآمدهای عمومی و احتمال بروز ناآرامی‌ها و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی از دیگر پیامدهای این مسئله خواهد بود که ضروری است مسئولان استان نسبت به تغییر مجوز در حفرچاه، برخورد محکم با چاه‌های غیرمجاز و تغییر در الگوی کشت کشاورزی به این مقوله مهم اهتمام جدی داشته باشند.
ایسنا لرستان